Қараша айының соңында Парижде Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы (ҰКҚМО) мен Францияның Ұлттық кинематография және анимация орталығы (CNC) арасында ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Бұл келісімнің отандық киноиндустрияны дамыту үшін қаншалықты маңызды болып табылатындығы туралы ҰКҚМО Басқарма төрағасының орынбасары Бауыржан Шөкенов айтып берді.

CNC-мен келісімге қол қою Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы жұмысының маңызды басымдықтарының бірі болды, - деп түсіндіреді Б.Шөкенов. – Біздің "Кинематография туралы" заңымыздың негізгі принциптері мен психологиялық негіздері француз заңнамасынан алынған. Дегенмен арамызда түбегейлі айырмашылық та бар - біз мемлекеттік бюджеттен қаржыландырыламыз, олар салық түрінде жинайды.

- Бұл біздің француз тарапымен кинематографиялық саладағы ынтымақтастық туралы қол қойған алғашқы бірлескен құжат па?

- Олай деп айтуға келмейді. Біріншісі - 1992 жылы қол қойылған үкіметаралық келісім. Содан кейін «Қазақфильм» АҚ-ы француз тарапымен ынтымақтастық және копродукция туралы келісімге қол қойылды. Бірақ біз CNC сияқты беделді халықаралық ұйыммен жұмыс істесек, бізде бюрократиялық кедергілерді болдырмайтын барынша толық нормативтік база болуы керек деп шештік. Қазір біздің қазақстандық тарап – Францияда контрагентсіз – фильмдер шығаруға арналған конкурстарға қатыса алады деп сенеміз. Мұны Қазақстандағы контрагенттің қатысуынсыз француз тарапы да жасай алады. Ұлттық заңнаманы еңсере аламыз ба – оны уақыт көрсетеді.

Бұрын бізде мұндай тәжірибе болмаған. Бірақ келіссөздер процесін жүргізудің мағынасы осындай жол салу болды. Бұл, біріншіден.

Екіншіден, біз мұнда да, Францияда да бірлескен өндіріске қызығушылық танытатын мамандар табуымыз керек. Себебі, француз заңдарында және CNC мүмкіндіктерінде шетелдік контрагенттермен жұмыс істеу және ең бастысы - Францияда шетелдік киноның прокатына қолдау көрсету деген ұстанымдар бар. Ал бұл біздің тікелей қажеттілігіміз болып табылады.

- Тағы қандай келісімге кол жеткізе алдыңыз?

- Келісімде біз үшін көптеген маңызды және қызықты тармақтар бар. Біріншіден, бұл мұрағаттарды сақтау – кинофондты цифрландыру және оны үлкен экрандарда көрсету. Айта кетсек, Канн фестивалінің бағдарламасында жыл сайын шет елдердің бірнеше цифрланған картиналарын көрсететін "Канн классикасы" бөлімі бар. Мысал ретінде 2015 жылы 68-ші Канн фестивалінде Алматыда Орталық Біріккен киностудияда соғыс кезінде түсірілген Сергей Эйзенштейннің "Иван Грозный" картинасының көрсетілімін келтіруге болады.

Қазір қол қойылған келісім аясында осындай жұмыстарды жүргізуге үлкен мүмкіндігіміз бар. Әрине, алдымен Қазақстан үшін де, Франция үшін де қызығушылық тудыратын картиналарды таңдау керек.

Келісімнің екінші маңызды параграфы - білім беру. Және, бірінші кезекте, кино саласында бастауыш білім беру. Бізде қандай да бір себептерге байланысты жастарды Лондонға немесе Нью-Йоркке оқуға жібереді. Мүмкін, бұл Қазақстанда француз тілінде сөйлейтін талапкерлердің аздығына байланысты, ал Францияның бюджеттік білім беру мекемелері әрқашан француз тіліне бағдарланған.

Келесі өте қызықты бөлім – қарақшылыққа қарсы бірлескен іс-шаралар туралы. Біздің нарықта, өкінішке орай, қарақшылар өте еркін сезінеді. Бізде бұл құбылыспен күресуге болатын елеулі заңнамалық кедергілер жоқ және мұндай күресте бір қадам алда тұрған Францияның көмегі біз үшін баға жетпес нәрсе. Қарақшылық өнімдерді бақылау және оның таралуын болдырмау әдістері мен технологиялары туралы айтуға әлі ерте. Қазіргі кезеңде біз осындай жұмысты бірлесіп жүргізу үшін қандай халықаралық ұйымдарға кіруіміз керек деген мәселені қарастырып жатырмыз.  

Әрине, келісімнің өте маңызды  бөлімдері - бұл бірлескен өндіріс және өзара кино айналымы. Біріншісі копродукция үшін жолдың еңсерілуі, екіншісі – қазақстандық киноны Францияда, ал француз киносын Қазақстанда көрсетуге мүмкіндік беретін дистрибуциялық байланыстарға ықпал етуі тиіс.

Келісімде көрсетілген негізгі ережелер осындай. Бұл біз жоспарлағандай болды – кішкентай, бірақ сонымен қатар кәсіби, біздің екі киноиндустриямыздың жақындасуына барынша ықпал ете алады.

- Жақсы, келісімге қол қойылды - ал алдағы қадамдар қандай болмақ?

- Келісімде көрсетілген параграфтардың өзіндік қаржылық толықтырулары болуы үшін - бюджет кодексімен айтарлықтай жұмыс жасап, оны уәкілетті органмен бірлесіп жүргізу керек. Осы қадамдардың бір бөлігіне ағымдағы жылы салынған қаржы игерілді. Әзірге олардың келесі жылға қарастырылатындығын айту қиын, бірақ құжаттың өзі қаржыландыруға сұраныс беруге өте маңызды негіз болып табылады.

Француздардың өздері де Қазақстан Президентінің Француз Республикасына сапары аясында, екіншіден, Франция Еуропа және Сыртқы істер министрлігінде қол қойылған мұндай келісім олардың тәжірибесінде бірінші рет екенін атап өтті. Сондықтан да құжаттың маңызы зор.

Нақтылай кетейік. Қол қойылған келісімнің  деңгейі туралы айтылып жатыр ма?

- Дәл солай. Себебі Француз тарапының осындай ынтымақтастық тәжірибесі бар. CNC-да біз сияқты Шығыс Еуропаның барлық елдерімен және Eurimages-тің барлық қатысушыларымен келісім-шартқа қол қойылды. Бұл Еуропа елдеріндегі мәдени және кинематографиялық бастамаларды қолдайтын ұйым.

Сондай-ақ, келісімді дайындау жыл бойы жүргізілгенін атап өткім келеді. Процеске Франция елшілігі жанындағы француз институтының аудиовизуалды ынтымақтастық жөніндегі атташесі Эммануэль Фосийон, ҰКҚМО басқарма төрағасы Есетжан Қосыбаев, Францияның ҚР Елшілігінің мәдениет мәселелері жөніндегі кеңесшісі Алекс Бортолан, CNC-дің халықаралық копродукция жөніндегі кеңесшісі Жюльен Эзано тікелей қатысты.

Француз қазақстандық кино қауымдастығының президенті Андрэ Иванов, ҰКҚМО халықаралық бөлімінің басшысы Әсел Ырыс және продюсер Диана Ашимова үлкен командалық жұмыс атқарды.

- Осы шартты жүзеге асыру кезінде бізді қандай қиындықтар күтіп тұрғанын түсінесіз бе?

- Әрине. Заңға сәйкес, біздің кино орталығының мемлекеттік қолдау операторы ретінде белгілі бір функциялары бар. Мемлекеттік қолдаудың дәл осындай немесе ұқсас бағыттары CNC-де де бар - дегенмен, олардың өкілеттіктері жоғары, сол себептен мүмкіндіктері де көп. Бұлар өндіріс, аудиовизуалды қолдау, салық жинау, шетелдік киноны жалға алу, жеке киноны көрсету және тарату, анимацияны қолдау, ойындық емес фильмдер. Аталған бағыттар бойынша Францияда мемлекеттік қолдау көрсетіледі, яғни CNC қорының қолдауы жүзеге асырылады.

Бізде олармен салыстырғанда бұл мәселе біршама бұлыңғыр - қандай бағыттарға қолдау көрсетіліп жатыр немесе қолдау көрсетіледі деген мәселеге абсолюттік сенім жоқ, нәтижесінде белгілі бір бюджеттік бағдарламалар нақты тармақтарға сәйкес келеді. Француз заңнамасында қолдау салалары мен кепілдендірілген бюджеттік қаржыландыру арасындағы байланыс өте айқын көрсетілген.  

Бірақ олардың қаржыландыруы мүлдем басқаша. CNC мемлекеттен ештеңе алмайды. Қордың бюджетінде жинақталған барлық ақша – бұл 700 миллион еуродан астам - нарықтан толығымен жиналады. Бұл билеттерді сатуға салынатын салықтар, теледидар арналарынан, ағындық платформалардан алынатын алымдар, шағын болса да - фильм жазуға болатын барлық нәрселерді сатудан пайыздар: компакт-дискілер, телефондар, компьютерлер, ҚҚС бойынша айтарлықтай жеңілдіктер. Басқаша айтқанда - бұл салық жинау функциясы, мемлекет оны жүзеге асыруға құқығы бар қорға ішінара береді. Әрине, бұл екі жақты бағыну қоры - бір жағынан, барлық ақша ағынын қаржы министрлігі бақылайды, екінші жағынан, мәдениет министрлігі бұл қаражаттың қайда және қалай жұмсалатынын қадағалайды. Менің ойымша, осындай ұлттық киноны  қолдау жүйесінің өзі бірегей бола тұра, сонымен қатар әлемдегі ең мықтылардың бірі болып табылады. Сондықтан шешім қабылдайтын және бізді қолдауға дайын екендіктерін білдірген адамдармен - біздің заңнаманы сараптау, қаржыландырумен байланысты іс-қимылдар және т.б. тұрғысынан ынтымақтастығымыз біз үшін соншалықты маңызды. Біздің түсінуімізше, Француз әріптестеріміз көптеген елдердгі  осындай сараптаманы жүргізіп үлгерген.   

- Сонда да бұл ынтымақтастықтың нақты жемісі қандай болуы керек екенін елестетіп көрейікші? Заңнамамен бәрі түсінікті, ал білім мен копродукцияға тоқталсақ?

- Алдымен бірінші кезекте - қаржыландыру мәселесін шешу керек. Егер біз ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің өкілетті органы бізге білім беру бағдарламаларына қандай соманы жұмсауға мүмкіндік беретінін білсек, біз егжей-тегжейлі жол картасын қалдыра аламыз. Мұндай бағдарламалар көп болуы мүмкін: бірлескен шығармашылық зертханалар, екі-үш айлық, жылдық – оқу гранттары   – бұл тағы да қаржыландыру көлеміне байланысты. Оның ішінде біз сенім арта алатын қандай курстар, қандай қызметкерлер.

Копродукцияға келетін болсақ, әзірге бізге бірігіп бір нәрсе түсіру керек екенін түсіну керек шығар. Ал бұл жолды не француз, не біздің тарапымыздан біреу өтуі керек. Оның негізінде шығармашылық бірлік - қандай да бір қызықты жоба жатыр. Францияда да, Қазақстанда да қызықты болатын оқиға. Және осы жобаның айналасында осы жолдан өтетін команда жиналуы керек.

Бір сөзбен айтқанда, бұл келісім - үлкен жолдың басы. Егер жұмысты дұрыс құратын болсақ, біз көптеген қызықты нәрселерге қол жеткізе аламыз және басқа елдердің ірі қорларымен ынтымақтастық бағытында ілгерілей бастаймыз. Мүмкін, Eurimage-ге жол салу да маңызды және ұзақ жол шығар, бірақ оны да өту керек.

23.12.2022